Prof. dr inż. Zdzisław SOKALSKI
(1905 - 1969)
Zdzisław Jan Sokalski urodził się 3 kwietnia 1905r. w Zakopanem. Od roku 1916 uczęszczał do gimnazjum im. M. Kopernika w Krośnie, w którym w 1923r. złożył egzamin dojrzałości. Po odbyciu dwumiesięcznej praktyki w krośnieńskiej rafinerii nafty rozpoczął studia na Wydziale Chemicznym Politechniki Lwowskiej.
Uzyskawszy absolutorium przez rok szkolny 1928/29 pełnił obowiązki kontraktowego nauczyciela chemii w Korpusie Kadetów nr 1 we Lwowie. Od października 1929r. był zastępcą asystenta przy Katedrze Technologii Rolniczej na Wydziale Rolniczo-Lasowym Politechniki Lwowskiej. Poza zajęciami na Politechnice wykładał w latach 1931/32 w Głównej Szkole Gospodarczej Żeńskiej w Snopkowie pod Lwowem.
W 1935r. przeniósł się inżynier Sokalski z Katedry Technologii Rolniczej na stanowisko starszego asystenta do III Katedry Fizyki, należącej do tego samego Wydziału Politechniki Lwowskiej. Zmienił też warsztat i kierunek swojej pracy na rzecz chemii fizycznej. Dalsze studia kontynuował pod kierunkiem prof. Malarskiego, kierownika Katedry Fizyki, specjalizując się w badaniach zjawisk elektrokinetycznych. Równocześnie podjął samodzielne prace, związane z chemią koloidów, dot. głównie uzyskiwania czystej kazeiny oraz otrzymywania i wytwarzania z niej tworzyw sztucznych.
W 1939 roku przedstawił rozprawę doktorską p.t. Studium doświadczalne nad oznaczaniem potencjału elektrokinetycznego metodą prądu przepływu, która została przyjęta przez Radę Wydziału Chemicznego Politechniki Lwowskiej.
Od jesieni 1939 roku, po wkroczeniu do Lwowa wojsk sowieckich i utworzeniu Lwowskiego Instytutu Politechnicznego, pracował w tym Instytucie nadal jako asystent w katedrze prof. Malarskiego. W 1941 roku otrzymał tamże nominację na stanowisko docenta. Po zajęciu Lwowa przez Niemców pracował na utworzonych przez okupanta Technicznych Kursach Fachowych.
Po ponownym wkroczeniu wojsk sowieckich do Lwowa i restytuowaniu Lwowskiego Instytutu Politechnicznego otrzymał stanowisko kierownika Katedry Chemii Fizycznej na Wydziale Chemicznym i rozpoczął pierwsze wykłady z chemii fizycznej w roku akademickim 1944/45. Niestety tylko jeden semestr prowadził wykłady, bo już z początkiem 1945 roku zmuszony był opuścić Lwów, chroniąc się przed represjami NKWD. Przybył do Krosna i od kwietnia 1945r. rozpoczął pracę jako kierownik działu chemicznego i gazowego w tamtejszym Instytucie Naukowym.
Od 1946 roku kierował zorganizowanym przez siebie Centralnym Laboratorium Doświadczalnym przy Zakładach Chemicznych w Oświęcimiu, które następnie przekształcone zostało w Instytut Syntezy Chemicznej, gdzie Z. Sokalski od 1952r. pełnił funkcję najpierw naczelnego dyrektora, a od lipca tego roku zastępcy dyrektora do spraw naukowo-badawczych. W tym czasie nawiązał ścisłe kontakty z Politechniką Śląską.
W latach 1950-52 prowadził wykłady z chemii fizycznej na Wydziale Mechanicznym Politechniki Śląskiej. Od września 1952r. Wydział Chemiczny Politechniki Śląskiej powierzył mu Katedrę Chemii Fizycznej. W 1954 roku Zdzisław Sokalski otrzymał tytuł i etat profesora nadzyczajnego na tym Wydziale. W lutym 1962 roku Rada Państwa powołała go na stanowisko profesora zwyczajnego w Politechnice Śląskiej. Po reorganizacji, w latach 1968-69, Katedra kierowana przez prof. Sokalskiego weszła w skład Instytutu Chemii Fizycznej Polimerów, jako Zakład Chemii fizycznej, gdzie otrzymał stanowisko dyrektora do spraw naukowych.
Zainteresowania prof. Sokalskiego koncentrowały się zarówno na pracach teoretycznych, jak i czysto utylitarnych. Badał przydatność szeregu naturalnych surowców, między innymi: ziemi okrzemkowej i silikażeli, jako nośników katalizatorów. Stosował oryginalne metody obróbki fizykochemicznej ich struktury powierzchniowej, w celu jak najlepszego przystosowania do wybranych procesów przemysłowych. Pod jego kierunkiem został opracowany katalizator do produkcji butadienu dla pierwszej instalacji przemysłowej, uruchomionej w Zakładach Chemicznych w Oświęcimiu. Opracował wraz z Piotrem Szotą katalizator do syntezy węglowodorów w procesie Kobela. Brał udział w opracowaniu przez Główny Instytut Górniczy metody syntezy benzyny z węgla.
Teoretyczne prace prof. Sokalskiego obejmowały badania niejednorodności powierzchni katalizatorów i wpływu tej własności na aktywność i selektywność katalizatorów. Był inicjatorem badań wchodzących w zakres tzw. zjawisk elektrobalistycznych, prowadzonych na substancjach półprzewodnikowych.
Dorobek naukowy prof. Sokalskiego obejmuje: 51 publikacji naukowych, 12 patentów, kilkanaście artykułów różnych, opublikowanych w czasopismach polskich i zagranicznych. Był współautorem podręcznika z zakresu chemii nieorganicznej dla techników chemicznych. Wypromował 24 doktorów i przeprowadził 7 habilitacji. P
rof. Sokalski w 1955r. otrzymał Nagrodę Państwową Indywidualną II st., w 1963r. Nagrodę Indywidualną II st. Ministra Szkolnictwa Wyższego. Odznaczony był m.in. Złotym Krzyżem Zasługi (1950), Medalem X-lecia PRL (1955).
Przez 37 lat był aktywnym członkiem Polskiego Towarzystwa Chemicznego, a od 1963r. członkiem Zarządu Głównego PTChem. Interesował się m.in. malarstwem, był utalentowanym malarzem-amatorem, portrecistą.
Zmarł 9 grudnia 1969 roku. Pochowany został na Cmentarzu Centralnym w Gliwicach.
Wincenty Turek
