Prof. zw. dr hab. inż. Stanisław BRETSZNAJDER
(1907 – 1967)
Stanisław Bretsznajder urodził się 19 lipca 1909 r. w Mikołajewie nad Morzem Czarnym (ZSRR), jako syn inżyniera kolejowego. W 1926 r. ukończy gimnazjum klasyczne im. T. Chałubińskiego w Radomiu i rozpoczyna studia na Wydziale Chemicznym Politechniki Warszawskiej (PW). Dyplom inżyniera chemika uzyskuje w czerwcu 1930 r. i wyjeżdża , jako stypendysta, do Wiednia , gdzie pod kierunkiem światowej sławy prof. J. Billitera studiuje elektrochemie techniczną, a następnie odbywa praktykę przemysłową w firmie Crebs w Berlinie.
Po powrocie do kraju w 1931 r. obejmuje stanowisko starszego asystenta w Katedrze Technologii Chemicznej Nieorganicznej PW kierowanej przez Prof. zw. dr hab. inż. Józefa Zawadzkiego. Pod jego kierunkiem wykonuje pracę doktorską na temat dysocjacji termicznej ciał stałych i w 1933 r. uzyskuje stopień doktora nauk technicznych. Następnie odbywa kilkumiesięczne praktyki w krajowych fabrykach ( Mościce, Szopienice, Szarlej, Trzebinia). Z inicjatywy prof. J. Zawadzkiego rozpoczyna w 1935 r. badania nad wytwarzaniem glinu metalicznego z krajowych glin, których wyniki były podstawą jego habilitacji. W 1936 r. na Wydziale Chemicznym PW otrzymuje stopień naukowy docenta – ma wówczas 29 lat. W 1946 r. Dekretem Prezydenta Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej zostaje mianowany profesorem nadzwyczajnym, a tytuł profesora zwyczajnego uzyskuje w 1955 r. W maju 1954 r. zostaje członkiem korespodentem PAN, a w 1961 r. – członkiem rzeczywistym.
Prof. S. Bretsznajder począwszy od 1936 r. prowadził, jako docent, na Wydziale Chemicznym PW wykłady z technologii cementu i materiałów wiążących, elektrochemii technicznej oraz jako przedmiot główny „podstawy procesów przemysłowych”. Przedmiot ten miał znaczenie pionierskie, był bowiem początkiem powstającej wtedy inżynierii chemicznej, jako nowej dyscypliny. W latach 1938-39 prowadził wykłady technologii chemicznej na Wydziale Matematyczno Przyrodniczym UW, gdzie również zaczął organizować Katedrę Technologii Chemicznej. W okresie wojny, w latach 1940-44 był kierownikiem technicznym w fabryce odczynników chemicznych J. Tobis w Warszawie, gdzie współpracował z AK (pod pseudonimem „Chemik”) w zakresie produkcji materiałów chemicznych do akcji sabotażowych. Po wybuchu powstania warszawskiego znalazł się w Pruszkowie, potem w Komorowie, a od października 1944 r. przebywał w Pieskowej Skale pod Krakowem.
Bezpośrednio po wyzwoleniu był jednym z pierwszych organizatorów odradzającego się przemysłu i powstającego szkolnictwa wyższego. Już 1 lutego 1945 r. zostaje powołany na stanowisko doradcy technicznego i kierownika naukowego do odbudowy zrujnowanych Państwowych Zakładów Syntezy Chemicznej w Dworach k. Oświęcimia. Funkcję te pełnił do 1949 r. Równocześnie, począwszy od czerwca 1945 r. obejmuje kierownictwo Katedry Technologii Nieorganicznej na Politechnice Śląskiej. W latach 1948-49 pełnił funkcje dziekana Wydziału Chemicznego Politechniki Śląskiej.
Prof. S. Bretsznajdej w 1949 r. wraca na PW i obejmuje kierownictwo, powołanej specjalnie dla Niego, Ktedry Projektowania Technologicznego. Była to nowoczesna , nie tylko w skali krajowej, placówka dydaktyczno-badawcza, gdzie Profesor rozwijał oryginalne koncepcje projektowania procesu chemicznego, zasad technologicznych, modelowania i powiększania skali, kinetyki reakcji kontaktowych i topochemicznych, a ponadto, jako pierwszy w Polsce prowadził wykłady z zagadnień projektowania reaktorów chemicznych. W latach 1950-52 pełnił funkcję dziekana Wydziały Chemicznego PW, a od 1965 r. również – członka Senatu PW.
Prof. S. Bretsznajder w latach 1949-51 był dyrektorem naukowo-technicznym Głównego Instytutu Chemii Przemysłowej. W okresie 1960-65 był dyrektorem naukowym w Instytucie Chemii Fizycznej PAN, gdzie kierował pracami Zakładu Fizykochemicznych Podstaw Technologii Chemicznej. Był członkiem Rad Naukowych Instytutu Chemii Fizycznej PAN, Instytutu Chemii Ogólnej i Instytutu Badań Jądrowych. Był od 1952 r. członkiem Komitetu Nauk Chemicznych PAN. Ponadto był członkiem Rady Ekonomicznej przy Urzędzie Rady Ministrów, Głównej Rady Chemii w Komitecie Nauki i Techniki, Rady Naukowo Technicznej przy Ministrze Przemysłu Chemicznego, brał udział w pracach Polskiego Komitetu Normalizacyjnego jako przewodniczący Sekcji Inżynierii i Aparatury Chemicznej. Był członkiem Polskiego Towarzystwa Chemicznego, a w latach 1953-56 pełnił funkcje Wiceprezesa Zarządu Głównego. Prof. S. Bretsznajder uczestniczył czynnie w wielu krajowych i międzynarodowych konferencjach, zjazdach i kongresach. Jako przewodniczący Podsekcji Chemii i Technologii Nieorganicznej PAN brał udział w pracach I Kongresu Nauki Polskiej.
Bardzo szeroki jest zakres tematyczny prac badawczych prowadzonych i kierowanych przez prof. Bretsznajdera. Pierwsze oryginalne prace obejmowały zagadnienia dysocjacji termicznej ciał stałych, teorię tworzenia się zarodków nowej fazy, statykę i kinetykę reakcji topochemicznych. Pasją jego życia był proces otrzymywania metalicznego glinu z surowej gliny. Niestety największe jego dzieło, oryginalna kwaśna metoda wytwarzaniem hutniczego tlenku glinowego i siarczanu glinowego, sprawdzona w latach 60-tych w przemysłowym zakładzie doświadczalnym i zakończona projektem procesowym , nie doczekała się pełnej realizacji przemysłowej za życia Profesora. Z innych ważnych przemysłowo prac należy wymienić otrzymywanie siarki rafinowanej z rud tarnobrzeskich metodą ekstrakcyjną i badania nad utylizacją SO2 z rozcieńczonych gazów odlotowych metodą katalizy roztworowej.
Prof. S. Bretsznajder jest autorem lub współautorem 171 publikacji w czasopismach krajowych i zagranicznych, 17 monografii, książek oraz rozdziałów w zbiorowych opracowaniach książkowych, 36 patentów z czego 6 zostało zastrzeżonych w wielu krajach świata, 2 przekładów monografii z języków obcych. Dwie z pośród jego książek przetłumaczono na języki obce: „Własności gazów i cieczy” na angielski, „Zasady ogólne technologii chemicznej” na rosyjski i słowacki. W placówkach dydaktycznych i badawczych prowadzonych przez profesora Bretsznajdera wykonano ponad 150 prac dyplomowych, obroniono 10 prac doktorskich i zrealizowano 3 prace habilitacyjne.
Prof. S. Bretsznajder był odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. W dziedzinie nauki i postępu technicznego był wyróżniony Nagrodą Ministra Szkolnictwa Wyższego I stopnia , Nagrodą Ministra Przemyłu Chemicznego i Nagrodą Specjalną „Mistrza Techniki”.
Prof. S. Bretsznajder był wybitnym uczonym i nauczycielem, był prekursorem matematycznego opisu wyników badań doświadczalnych, był twórcą oryginalnej polskiej szkoły technologii chemicznej. Był człowiekiem o ujmującym sposobie bycia, który siłą swojego charakteru, szerokich horyzontów myślowych, wiedzy i kultury – zapisał się trwale w pamięci tych wszystkich, którzy się z nim zetknęli. Zmarł 14 kwietnia 1967 r. w Warszawie, gdzie został pochowany w Alei Zasłużonych na cmentarzu Powązkowskim.
Józef Szarawara
